9 ನೆಯ ತರಗತಿ ಪ್ರಥಮಭಾಷೆ ಕನ್ನಡ
ಗದ್ಯಪಾಠ – 3 ಚಕ್ರಗ್ರಹಣ – ದೇವಿದಾಸ
ಕವಿ-ಕಾವ್ಯ
ಪರಿಚಯ
ಕವಿ
ದೇವಿದಾಸ ಇವರು ಕ್ರಿ.ಶ.ಸುಮಾರು ೧೮೦೦ ರಲ್ಲಿ ಉಡುಪಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು.
ಇವರು
‘ದೇವಿಮಹಾತ್ಮೆ’, ‘ಗಿರಿಜಾ ಕಲ್ಯಾಣ’, ‘ಚಿತ್ರಸೇನ ಕಾಳಗ’,
‘ದ್ರೌಪದಿ ಕಲ್ಯಾಣ’ ಮತ್ತು ‘ಅಭಿಮನ್ಯು ಕಾಳಗ’
ಕೃತಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಕಥಾ ಪ್ರಸಂಗ .
ಮಹಾಭಾರತ ರಚಿಸಿದ ವೇದವ್ಯಾಸರ ಶಿಷ್ಯರಾದ ವೈಶಂಪಾಯನ ಮುನಿಗಳು ಈ ಮಹಾಭಾರತದ ಕಥೆಯನ್ನು ಜನಮೇಜಯ ಮಹಾರಾಜನಿಗೆ ತಿಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆ ಕಥೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ ‘ಚಕ್ರಗ್ರಹಣ’ ಯಕ್ಷಗಾನ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಿಬಂದಿದೆ. ವೈಶಂಪಾಯನನು ಜನಮೇಯರಾಜನಿಗೆ ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.
ಅರಸ ಕೇಳೀತೆರದೊಳಿರೆ ಕಲಿ |
ನರನು ಮೂರನೆ ದಿನದಿ ಗಂಗಾ |
ತರಳಗಿದಿರಾಗುತ್ತ ಶರಯುಗ | ಧರಿಸುತೆಂದ
ಸಾರಾಂಶ :
ಅರಸ ಕೇಳು ಈ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಇರಲು ವೀರನಾದ ಅರ್ಜುನನು ಮಹಾಭಾರತ ಯುದ್ಧದ ಮೂರನೆಯ ದಿನ ಭೀಷ್ಮಾಚಾರ್ಯರಿಗೆ ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ ಇದಿರಾಗುತ್ತ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.
ಹರಿಯೆ ಕೇಳೀ ದಿನದಿ ನಮ್ಮಯ |
ಹಿರಿಯರೊಳು ಸಂಗ್ರಾಮ ದೊರಕಿತು |
ಸರಳಿನಿಂದೊAದಿಸುವೆ ವೀರ್ಯವ | ಪರಿಕಿಸೆನುತ
ಸಾರಾಂಶ :
ಕೃಷ್ಣದೇವನೇ ಕೇಳು ಈ ದಿನ ನಮ್ಮ ಹಿರಿಯರೊಂದಿಗೆ (ಅಜ್ಜ ಭೀಷ್ಮಾಚಾರ್ಯರೊಂದಿಗೆ) ಸಂಗ್ರಾಮ ಮಾಡುವ ಅವಕಾಶ ದೊರೆಕಿತು. ಬಾಣಗಳಿಂದ ವಂದಿಸುವೆ ನನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸು, ಎನ್ನುತ್ತಾ
ಎನುತ ಗಾಂಡೀವದಲಿ ಪಾರ್ಥನು |
ಶರವ ಸಂಧಾನಿಸುತ ಹಿರಿಯರ |
ಚರಣವಂದನೆಯೆನುತ ಬಿಡಲಾ | ಶರಗಳೆರಡು
ಬಂದು ಭೀಷ್ಮನ ಚರಣದೆಡೆಯಲಿ |
ವಂದನೆಯ ಗೈಯ್ಯುತ್ತ ಬೀಳಲು |
ಕಂಡು ಗಂಗಾಜಾತನು | ಹರುಷವನು |
ಗೊಂಡು ಶರವೆಸೆಯೆ ನರನು ||
ತಂಡತAಡದ ಶರದಲಿ | ಖಂಡಿಸುತ |
ಲಂದುಸಿರ್ದನು ನಗುತಲಿ
ಸಾರಾಂಶ :
ಅರ್ಜುನನು ಗಾಂಡೀವವೆAಬ ಧನಸ್ಸಿಗೆ ಬಾಣವನ್ನು ಹೂಡಿ, ಹಿರಿಯರಾದ ಭೀಷ್ಮಾಚಾರ್ಯರ ಪಾದಗಳಿಗೆ ವಂದನೆ ಎನ್ನುತ್ತ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟಾಗ, ಬಾಣಗಳೆರಡು ಬಂದು ಭೀಷ್ಮರ ಪಾದದ ಕೆಳಗಡೆ ವಂದನೆಗೈಯುತ್ತ ಬೀಳಲು, ಇದನ್ನು ಕಂಡ ಗಂಗಸುತನಾದ ಭೀಷ್ಮನು ಸಂತೋಷಗೊAಡು, ಭೀಷ್ಮರು ಪುನಃ ಬಾಣಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟಾಗ ಅರ್ಜುನನು ಗುಂಪುಗುAಪಾಗಿ ಬಾಣಗಳನ್ನು ತುಂಡರಿಸುತ್ತ ನಗುತ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.
ತಂದೆಯಳಿದ ದಿವಸದಿಂದ ನಮ್ಮ ರಕ್ಷಿಸಿ |
ಇಂದು ಕುರುನೃಪಗೆ ಸಹಾಯದಿಂದ ಗರ್ಜಿಸಿ ||
ವಂದು ಪಸುಳರೊಡನೆ ಕಾದುವುದು ವಿವೇಕವೆ |
ಕಂದರುಭಯಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ ನಿಮಗೆ ಭೇದವೆ ||
ಸಾರಾಂಶ :
ತಂದೆ ಅಳಿದ(ಮರಣ ಹೊಂದಿದ) ದಿನದಿಂದ ನಮ್ಮನ್ನು ಕಾಪಾಡಿ, ಇಂದು ಕೌರವರ ರಾಜನಾದ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವ ನೆವದಿಂದ ಗರ್ಜನೆ ಮಾಡುತ್ತ ಬಂದು ಹಸುಳೆಯರೊಡನೆ(ಮೊಮ್ಮಕ್ಕಳೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡುವುದು ಯುಕ್ತಾಯುಕ್ತಾ ವಿಚಾರವೆ? ಎರಡು ಪಕ್ಷದ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಭೇದ ಮಾಡುವುದು ನಿಮಗೆ ಸರಿಯೇ ಎಂದನು.
ಎನಲು ಪೇಳ್ದ ಬಾಲಭಾಷೆಯಾಡಬೇಡವೊ |
ಎನಗೆ ನಿಮ್ಮೊಳೈದೆ ಹಿರಿದು ದಯವೊ ದುಗುಡವೊ ||
ಎನುವುದಬುಜನಾಭಬಲ್ಲನೇತಕಾ ನುಡಿ |
ತ್ರಿಣಯನಿತ್ತ ಶರವ ತೆಗೆದು ಎನ್ನ ಮೇಲ್ಹೊಡಿ ||
ಎಂದು ಸಾಯಕಂಗಳೆಚ್ಚಡಭ್ರ ಮುಸಕಲು |
ಇಂದ್ರಜಾತನದರ ತರಿದು ಮಗುಳೆ ಕವಿಸಲು ||
ಸ್ಯಂದನದ ಹಯಂಗಳೊದರಲಾಗ ಸೂತನು |
ನೊಂದು ಮೂರ್ಛೆಗೊಳಲು ಭೀಷ್ಮ ಬೆರಗುಬಟ್ಟನು||
ಸಾರಾಂಶ :
ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ್ದನ್ನು ಕೇಳಿದ ಭೀಷ್ಮರು ಮಕ್ಕಳಂತೆ ಮಾತನಾಡಬೇಡವೋ, ನನಗೆ ನಿಮ್ಮೊಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಇರುವುದು ದಯೆಯೋ, ಚಿಂತೆಯೋ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಅಬುಜನಾಭನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ಬಲ್ಲನು. ಏತಕ್ಕೆ ಅಂತಹ ಮಾತು. ಶಿವನು ಕೊಟ್ಟ ಬಾಣವನ್ನು(ಪಾಶುಪತಾಸ್ತç) ತೆಗೆದು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಹೂಡು ಎಂದು ಭೀಷ್ಮರು ಬಾಣಗಳನ್ನು ಪುನಃ ಬಿಟ್ಟಾಗ ಆಕಾಶವೆಲ್ಲ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಸುತ್ತುಗಟ್ಟಲು(ಆವರಿಸಲು) ಅರ್ಜುನನು ಅವುಗಳನ್ನು ಹೊಡೆದು, ಮತ್ತೆ ತನ್ನ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಪುನಃ ಆಕಾಶವನ್ನು ಕವಿಯುವ ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದಾಗ ರಥದ ಕುದುರೆಗಳು ಕೆನೆಯಲು(ಒದರಲು)ಸಾರಥಿಯು(ಭೀಷ್ಮರ ಸಾರಥಿ ಕೃಪಚಾರ್ಯ) ಹೆದರಿ ಮೂರ್ಛೆಗೊಳ್ಳಲು ಭೀಷ್ಮರು ಆಶ್ಚರ್ಯಪಟ್ಟರು.
ಭಳಿರೆ ಮುಝರೆ ಪಾರ್ಥ ಎನುತ ಸಕಲ ಶಸ್ತçದಿ |
ಹಳಚಲಪಜಯವು ಕಿರೀಟಿಗಾಗದಂದದಿ ||
ನಳಿನನಾಭ ರಥವ ನಡೆಸುತಿರಲು ಭೀಷ್ಮನು |
ಬಳಲಿ ಹರಿಯ ಗೆಲುವೆನೆಂದು ಕ್ರೋಧಗೊಂಡನು ||
ಸಾರಾಂಶ :
ಭೀಷ್ಮರು ಭಳಿರೇ ಮಝರೆ ಭಲೆ! ಅರ್ಜುನ ಎನ್ನುತ್ತ ಸಕಲ ಶಸ್ತçಗಳಿಂದ ಅಪ್ಪಳಿಸಲು ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಅಪಜಯವಾಗದಂತೆ ನಳಿನನಾಭನಾದ ಕೃಷ್ಣನು ರಥವನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತರಲು ಭೀಷ್ಮರು ಆಯಾಸಗೊಂಡು ಹರಿಯನ್ನು ಗೆಲ್ಲುವೆನೆಂದು ಸಿಟ್ಟುಗೊಂಡನು.
ಪರಶುರಾಮದತ್ತ ಶರವ ತೆಗೆದು ಪೂಡಲು |
ಉರಿಯನುಗುಳ್ವ ಶರವು ಹರಿಯ ಹಣೆಗೆ ನಾಂಟಲು||
ಪೊರಳಿದುವು ತುರಗ ಹನುಮನಳುಕೆ ಸ್ಯಂದನ |
ತಿರುಗಲಸುರಹರನ ನೊಸಲು ಬಿರಿದುದಾಕ್ಷಣ ||
ಸಾರಾಂಶ :
ಪರುಶುರಾಮರಿಂದ ಪ್ರದತ್ತವಾದ ಬಾಣವನ್ನು(ಪ್ರಸ್ವಾಪನಾಸ್ತç)ತೆಗೆದು ಹೂಡಲು, ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಉಗುಳುವ ಆ ಬಾಣವು ಕೃಷ್ಣನ ಹಣೆಗೆ ನಾಟಿದಾಗ, ರಥದ ಕುದುರೆಗಳು ಹೊರಳಿದವು. ರಥದ ಧ್ವಜದಲ್ಲಿದ್ದ ಹನುಮನು ಅಳುಕಿ ರಥವು ತಿರುಗಲು ಕೃಷ್ಣನ ಹಣೆಯು ಆ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಬಿರಿಯಿತು.
ನೊಸಲೊಡೆದು ರಕ್ತಸೂಸಲು ದೃಗುದ್ವಯದಿ ಕಿಡಿ |
ಮಸಗಲೌಡಗಿದು ಘನರೋ³Àದಿಂ ಕುರುಬಲವ |
ನಸಿಯರೆದು ಭೀಷ್ಮನ ವಿಭಾಡಿಸುವೆನೀರೇಳು ಜಗವೆರಸಿ ಶತಕೋಟಿಯ ||
ಬಿಸಜಪೀಠ ಮಹೇಶ ಶಕ್ರ ವೈವಸ್ವತರ್ |
ಮುಸುಕಿದರು ಬಿಡನೆಂದು ಗರ್ಜಿಸುತ ವಾಘೆಯಂ |
ಬಿಸುಟು ಚಕ್ರವ ಕೊಂಡು ಧುಮ್ಮಿಕ್ಕಲಾಗ ಚತುರ್ದಶಭುವನ ತಲ್ಲಣಿಸಿತು | - ವಾರ್ಧಕ ಷಟ್ಪದಿ
ಸಾರಾಂಶ:
ಕೃಷ್ಣನ ಹಣೆಯು ಒಡೆದು ರಕ್ತ ಸಿಂಚನವಾಗಲು, ಎರಡು ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಬೆಂಕಿಯ ಕಿಡಿ ಹರಡಲು, ತುಟಿಕಚ್ಚಿ ಅಧಿಕವಾದ ರೋಷದಿಂದ ಕುರುಸೈನ್ಯವನ್ನು ಈಡಾಡಿ ಪುಡಿಮಾಡಿ ಭೀಷ್ಮನನ್ನು ಸೋಲಿಸುವೆ. ಈರೇಳು ಜಗವೆಲ್ಲ(ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕ), ಶತಕೋಟಿ ಜೀವರಾಶಿಗಳು ಸೇರಿಸಿ ಬ್ರಹ್ಮ, ಮಹೇಶ್ವರ, ದೇವತೆಗಳ ಅಧಿಪತಿ ಇಂದ್ರ, ಮನುಗಳು ಮುತ್ತಿದರೂ ಬಿಡೆನೆಂದು ಗರ್ಜಿಸುತ್ತ, ಕುದುರೆಗಳ ಕಡಿವಾಣವನ್ನು ಬಿಸಾಕಿ ಚಕ್ರವನ್ನು(ಸುದರ್ಶನ ಚಕ್ರ)ಧರಿಸಿಕೊಂಡು ಧುಮ್ಮಿಕ್ಕಲು, ಆಗ ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕಗಳು ತಲ್ಲಣಿಸಿದವು.
ಹರಿಯ ಖಾತಿಯ ತಡೆವರಾರೆಂ |
ದೆರಡು ಬಲ ಬೆರಗಾಗಿ ಕಣ್ ಮು |
ಚ್ಚಿರಲು ಭೀಷ್ಮನು ಬೆದರಿ ರಥದಿಂದಿಳಿದು ನಡೆತಂದು ||
ದುರಿತವನ ದಾವಾಗ್ನಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀ |
ವರ ಮುಕುಂದ ಮುರಾರಿ ಜಯವೆನು |
ತೆರಗಿ ಮಗುಳೆದ್ದಚ್ಯುತನ ಮೃದುಕರವ ಪಿಡಿದೆಂದ || - ಭಾಮಿನಿ ಷಟ್ಪದಿ
ಸಾರಂಶ :
ಕೃಷ್ಣನ ಕೋಪವನ್ನು ತಡೆಯುವವರಾರೆಂದಾಗ, ಎರಡು ಸೈನ್ಯಗಳು(ಪಾಂಡವ ಮತ್ತು ಕೌರವ ಸೈನ್ಯ) ಬೆರಗಾಗಿ ಕಂಗಾಲಾಗಿರಲು, ಭೀಷ್ಮರು ಬೆದರಿ ರಥದಿಂದಿಳಿದು ಕೃಷ್ಣನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಪಾಪಿಗಳಿಗೆ ಕಾಡ್ಗಿಚ್ಚಿನಂತಾದವನೆ(ಪಾಪಗಳನ್ನು ಸುಟ್ಟು ಹಾಕುವವನು), ಲಕ್ಷ್ಮೀವರನೆ, ಮುಕುಂದ, ಮುರಾರಿ ಜಯವು ನಿನ್ನದೆ ಎನ್ನುತ್ತಾ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ, ಮತ್ತೆ ಎದ್ದು ಕೃಷ್ಣನ ಮೃದುವಾದ ಕೈಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ಹೀಗೆ ಎಂದನು.
ಶ್ರೀಮನೋಹರ ಸ್ವಾಮಿ ಪರಾಕು |
ಪ್ರೇಮದೊಳೆನ್ನಯ ಮಾತ ಲಾಲಿಸಬೇಕು ||
ಎನ್ನಯ ಕಂಠವನಿರಿಯಲು ಚಕ್ರವ |
ಚಿನ್ಮಯ ಕೈಯಲಿ ಪಿಡಿದಿಹೆಯ ||
ಚೆನ್ನಾಯ್ತು ಸೇವಕ ಜಯವ ಪಾಲಿಸಿ ಲೋಕ |
ವನ್ನು ರಕ್ಷಿಪ ದೇವ ಮಹಾನುಭಾವ || ಶ್ರೀಮನೋಹರ
ಸಾರಂಶ :
ಶ್ರೀಮನೋಹರಸ್ವಾಮಿ ನಿನಗೆ ಜಯವಾಗಲಿ, ಪ್ರೇಮದಿಂದ ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಆಲಿಸಬೇಕು. ಪರಮಾತ್ಮ ನನ್ನ ಕುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ಇರಿಯಲು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಚಕ್ರವ ಹಿಡಿದಿರುವೆಯಾ ! ಚೆನ್ನಾಯ್ತು, ಸೇವಕನಿಗೆ(ಅರ್ಜುನನಿಗೆ) ಜಯವನ್ನು ದಯಪಾಲಿಸಿ ಲೋಕವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸು ದೇವ ಮಹಾನುಭಾವ ಶ್ರೀಮನೋಹರ.
ಇಂದಿರೇಶನೆ ನಾನು ಇವರ ಜಗಳವನ್ನು |
ನಿಂದು ಈಕ್ಷಿಸಲಾರೆ ತಿಳಿದು ಕಣ್ಣಾರೆ |
ಎಂದಾದರೀ ಕಾಯ ಎರವಿನೊಡವೆ ಜೀಯ |
ಇಂದೇ ಪೋಗಲಿ ತೀರ್ಚು ಚಕ್ರವನೆಚ್ಚು | ಶ್ರೀಮನೋಹರ
ಸಾರಾಂಶ :
ಕೃಷ್ಣನೇ ನಾನು ಇವರ (ಪಾಂಡವ-ಕೌರವ) ಜಗಳನ್ನು ನಿಂತು ಕಣ್ಣಾರೆ ವೀಕ್ಷಿಸಲಾರೆ, ಎಂದಾದರೂ ಈ ದೇಹ ಬೇರೆಯವರ ವಸ್ತು. ಸ್ವಾಮಿ ಇಂದೇ ಕೊನೆಗಾಣಿಸು, ಜೀವ ಹೋಗಲಿ ಚಕ್ರವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸು ದೇವ ಶ್ರೀಮನೋಹರ.
ಎನಗೆ ನಗೆಯು ಬಂತು ನಿನ್ನ ಕಂಡಿAತು |
ತೃಣವ ಮುರಿವುದಕ್ಕೆ ಕೊಡಲಿಯು ಬೇಕೆ ||
ಘನವಾಯ್ತು ಚಕ್ರವ ಕಳುಹಿಸೆನ್ನಯ ರೋಮ |
ವನು ಕಡಿದರೆ ನಾನು ಶರಣನೆ ನಿನಗೆ || ಶ್ರೀಮನೋಹರ
ಸಾರಾಂಶ :
ನನಗೆ ನಗೆಯು ಬಂದಿತು. ನಿನ್ನನ್ನು ಈ ರೀತಿ ಕಂಡು. ಹುಲ್ಲನ್ನು ಮುರಿಯುವುದಕ್ಕೆ ಕೊಡಲಿಯು ಬೇಕೆ? ದೊಡ್ಡದಾಯ್ತು. ಚಕ್ರವನ್ನು ಕಳುಹಿಸು ನನ್ನ ರೋಮವನ್ನು ಕಡಿದರೆ ನಾನು ನಿನಗೆ ಶರಣು ಎನ್ನುವೆನು ಶ್ರೀಮನೋಹರ.
ಎನಲು ಕಿರುನಗೆಗೂಡಿ ಚಕ್ರವ |
ದನುಜದಲ್ಲಣ ಮುಚ್ಚಿ ವರಸ್ಯಂ |
ದನವನೇರಿ ಕಿರೀಟಿಗಭಯವನೀಯಲಚ್ಯುತನ ||
ಹಣೆಯ ರಕುತವನೊರೆಸಲೀ ಪರಿ |
ರಣದಿ ಸಂದುದು ದಿವಸವೊಂಭ |
ತ್ತನೆಯ ನಿಶಿಯಲಿ ಭೀಷ್ಮನುರುಬೆಗೆ ಯಮಜ ಚಿಂತಿಸಿದ || - ಭಾಮಿನಿ ಷಟ್ಪದಿ
ಸಾರಾಂಶ :
ಭೀಷ್ಮರು ಹೀಗೆ ಹೇಳಲು ಕೃಷ್ಣನು ಕಿರುನಗೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದವನಾಗಿ, ಚಕ್ರವನ್ನು ಕೆಳಗಿಳಿಸಿ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ರಥವನ್ನು ಏರಿ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಅಭಯವನ್ನು ನೀಡಲು ಕೃಷ್ಣನ ಹಣೆಯ ರಕ್ತವನ್ನು ಒರೆಸಲು ಈ ಪರಿ ಯುದ್ಧ ಸಂದಿತು. ಯುದ್ಧದ ಒಂಭತ್ತನೆಯ ದಿನದ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಭೀಷ್ಮರ ಈ ರೀತಿಯಾದ ಆರ್ಭಟಕ್ಕೆ ಧರ್ಮರಾಯ ಚಿಂತಿಸಿದನು.
